In the reference of "What Chandar Gupat Moria Was Sindhi?" By Rasul Bux Palijo

چندر گپت موريا جي  سنڌي هجڻ واري ڳالهه!

رسول بخش پليجو

 آغا سليم پنهنجي 16 مئي جي ڪاوش واري مضمون جو عنوان رکيو آهي ”ڇا چندر گپت موريا سنڌي هو؟“ ان مضمون ۾ هن سڪندر اعظم جي هندستان تي ڪاهه جو مختصر احوال ڏيندي لکيو آهي: ”اسان سنڌين جو سنڌ سان عجيب وحدت الوجودي عشق آهي، جنهن جو اظهار اسين نموني نموني سان ڪندا آهيون. ڪنهن وڏي شخصيت، ڪنهن وڏي واقعي کي سنڌ سان منسوب ڪندا آهيون. فلاڻو سنڌي هو، فلاڻو السندي هو، حضرت آدم عه جنت مان نڪتو ته سنڌ ۾ لٿو، هندن جو اوتار شري رام چندر پنهنجي بن واس جي دوران سنڌ ۾ آيو هو. ڪراچيءَ ۾ رام باغ وٽ رهيو ۽ پوءِ هنگلاج ويو. اسان جي اهڙي نفسياتي ڪيفيت جو سبب شايد ته اسان ۾ پنهنجي ڪمتريءَ جو احساس آهي. جنهن جي پورائي لاءِ اسان اهڙيون خوش فهميون پيدا ڪري انهن ۾ جيئندا آهيون. مان به شايد ان ساڳيءَ ڪيفيت ۾ تاريخ کان پڇڻ ويٺو آهيان ته ڇا قديم هندستان جي عظيم سلطنت جو پايو وجهندڙ چندر گپت موريا سنڌي هو؟“ ”ايگر مانٽ جو چوڻ آهي ته پاتال جي حڪمران موئيرس جي نالي سان ذهن ۾ موريا قبيلي جو نالو ٿو اچي. هن قبيلي هندستان ۾ موريا گهراڻي جي شهنشاهيت جو پايو وڌو ۽ يونانين چندر گپت موريا کي Sendro cottus سڏيو آهي. سينڊرو ڪوٽس کي سنسڪرت ۾ چندر گپت ٿا چون. (سڪندر جي جرنيلن) Eudemus  ۽ Peitha جي سنڌ ۽ پنجاب مان وڃڻ کانپوءِ هن سنڌو ماٿريءَ جو سارو علائقو فتح ڪيو. منهنجي خيال ۾ اسان جو اهو اندازو غلط نه ٿيندو، جيڪڏهن اسين موئيرس کي چندر گپت موريا سمجهون.“

انسائيڪلو پيڊيا برٽانيڪا جي جلد 2 جي صفحي 799 تي لکيل آهي ته ”چندر گپت موريا 321 قبل مسيح کان 297 قبل مسيح تائين هندستان تي راڄ ڪيو. هن موريا گهراڻي جي حڪومت جو بنياد وڌو. هي پهريون شهنشاهه هو، جنهن ذري گهٽ سڄي هندستان کي هڪڙي راڄ هيٺ آندو...چندر گپت جو پيءُ بهار جي علائقي ۾ پنهنجي قبيلي جو سردار هو. هو هڪڙي ٻئي قبيلي سان لڙائي ڪندي گذاري ويو. سندس مامن کيس وڃي هڪڙي ڌراڙ وٽ ڇڏيو، جنهن کيس پنهنجي پٽ طور نپائي وڏو ڪيو. پوءِ هن کي هڪڙي شڪاريءَ سان وڪيو ويو، جتي هو هن جو مال چاريندو هو. جڳ مشهور سياسي دانشور پنڊت ڪوٽليه چاڻڪيا هن کي سندس مالڪ کان خريد ڪري ٽئڪسيلا (جيڪو پاڪستان ۾ آهي) وٺي ويو. پنڊت چاڻڪيه اتي کيس فوجي حرفتن ۽ ثقافتي فنن جي تعليم ۽ تربيت ڏني. جڏهن سڪندر اعظم هندستان تي حملو ڪيو، تڏهن هن ڪنهن طرح وڃي کيس ڏٺو. پنڊت چاڻڪيه جي صلاح سان هن هِتان هُتان ماڻهو گڏ ڪري انهن کي سپاهي بڻائي، ماڻهن کي پنهنجي پاسي ڪري، ان وقت جي نندا گهراڻي جي حڪومت جو انت آندو ۽ سندن فوجن جي ڪمانڊر بداصلا کي شڪست ڏني، ۽ سڪندر اعظم جي فوجن جي والاريل ڪيترن علائقن کي آزاد ڪرايو. 325 قبل مسيح ۾ هو بهار جي مگڌ جي بادشاهت جي تخت تي ويٺو. هن پنهنجي انتظام کي ڪامياب بنائڻ لاءِ هڪڙي طاقتور ڳجهي فوج (سيڪريٽ سروس) جو انتظام رکيو. جڏهن سڪندر 323 قبل مسيح ۾ گذاري ويو. تنهن کان هڪڙو سال اڳ سندس ٻه جرنيل به هندستان ڇڏي ويا ۽ چندر گپت 322 قبل مسيح ڌاري پنجاب جي حڪومت تي قبضو ڪيو ۽ پنهنجي شهنشاهيت کي ايران جي سرحد تائين پهچايائين. هن 305 قبل مسيح ۾ سڪندر اعظم جي مشهور جرنيل سليوڪس نيڪتور سڪندر جي ڇڏيل ايشيائي شهنشاهيت تي وري قبضو ڪرڻ لاءِ حملو ڪيو. چندر گپت ان کي ناڪام بنائي ڇڏيو. ان کانپوءِ هن 6 لک فوج وٺي پهريائين ڏکڻ طرف وڌيو. جبلن جي قطار اڪري ڏکڻ هندستان تي قبضو ڪيو ۽ پوءِ وري اتر طرف وڌي هماليه جبل اڪري ڪابل جي گاديءَ تي حمله آور ٿيو. چندر گپتا جي شهنشاهيت تاريخ جي سڀ کان وسيع شهنشاهتن مان هڪڙي هئي. ان شهنشاهيت جي سربلندي ۽ ٻن نسلن تائين قائم رهڻ جا ٻه سبب اهي به هئا، ته هن پنهنجي شهنشاهيت جو انتظامي نقشو ايران جي هخامنشي شهنشاهيت ۽ پنڊت چاڻڪيه جي سياست جي ڪتاب ارٿ شاستر جي بنيادن تي رکيو.“ 

 ”هندستان جي تفصيلي تاريخ“ جو ليکڪ هينري بيورج پنهنجي ڪتاب جي صفحي 38 ۽ 39 تي لکي ٿو: ”سڪندر جون فتحون مستحڪم بلڪل ڪو نه هيون ۽ انهن جي ڪري ميسيڊونيا وارن جي هڪڙي اهڙي شهنشاهيت ٺهي، جيڪا بلڪل نالي ماتر هئي. اها سڪندر جي مرڻ بعد ٽڪرا ٽڪرا ٿي ويئي ۽ سندس جنرلن پاڻ ۾ ورهائي کڻي ڇڏي هئي. ان فتح ڪيل علائقي جو سڀ کان اڀرندو حصو سڪندر جي نامور جنرل سليوڪس نڪاتور کي ڏنو ويو، جنهن بابل کي پنهنجو مرڪز بنايو ۽ پنهنجي گهراڻي جي حڪومت قائم ڪئي، جيڪا اڍائي صديون قائم رهي...هن ۾ اهو حرص پيدا ٿيو ته آئون به سڪندر وانگر فاتحانه ڪارناما ڪريان ۽ پنهنجون فوجي ڪارروايون پري اوڀر تائين پهچايان. هن هندستان کي قدرتي طرح پنهنجي فتح ڪيل ملڪ جو حصي پئي سمجهيو ۽ جڏهن ٻڌائين ته هندستانين (چندر گپت جي اڳواڻيءَ هيٺ) بغاوت ڪئي آهي ۽ سڪندر جي نمائندن کي ڪهي ڇڏيو اٿن ۽ ميسيڊونيا جي غلاميءَ جي پاڃاري ڀڃي ڦٽي ڪئي اٿائون، تڏهن هن فيصلو ڪيو ته انهن کي باغين جهڙي سزا ڏيان. ان ڪري بيڪٽريا تي قبضي ڪرڻ کانپوءِ هو سنڌو ندي پار ڪري ٽئڪسيلا ۽ راجا پورس جي علائقن ۾ داخل ٿيو. انهن ٻنهي (هندستاني حاڪمن) مان ڪنهن به سندس اختيار کي چئلينج نه ڪيو. ان ڪري هو اڳتي وڌندو وڃي ان علائقي تي پهتو، جنهن تي چندر گپت اڳوڻي راجا کي ماري قبضو ڪيو  هو...چندر گپت جلد ئي پنهنجي لياقتن ذريعي اهو ثابت ڪري ڏيکاريو ته هو حڪومت ڪرڻ جي اهل هو. هن طاقت، خوف ۽ ڳالهين ٻولهين ذريعي چوطرف پنهنجي حڪومت جو دائرو ايترو وسيع ڪري ڇڏيو جو سندس فوج جو تعداد لکن ۾ ٿي ويو. هن کي سڪندر جي جنرل سليوڪس کي مقابلو ڪرڻوهو...چندر گپت کي جنرل سليوڪس جي مجبورين ۽ پنهنجي برتريءَ جي خبر هئي ۽ هن ان صورتحال جو پورو پورو فائدو ورتو. نتيجو اهو نڪتو جو سليوڪس چندر گپت کان 500 هاٿي وٺي ان جي عيوض سنڌو نديءَ جي ٻنهي ڪپن تي سڪندر جي قبضي ڪيل سموري علائقي تان دستبردار ٿي ويو ۽ اهي چندر گپت جي حوالي ڪري ڇڏيائين. ان عهدنامي ۽ ساٿ کي پڪو ڪرڻ لاءِ چندر گپت يوناني جنرل سليوڪس جي ڌيءَ سان شادي ڪئي. چندر گپت جي سلطنت جو تخت پتالي پترا هو ۽ اهو اڄوڪي دور جي پٽنا شهر جي ويجهو هو....اڳتي هلي هندستان ۾ سخت ڏڪار اچي منهن ڪڍيو، جيڪو 12 سال هليو. پنهنجي ماڻهن جي بدحالي ۽ ڏک کي هي برداشت ڪري نه سگهيو ۽ جڏهن سندس سمورين ڪوششن جي باوجود ڏڪار ۾ فرق نه پيو، تڏهن هن تخت ۽ تاج تان هٿ کڻي جهنگ منهن ڪري بنواس ورتو ۽ مرڻ تائين روزو رکي پنهنجو انت آڻي ڇڏيائين.“

 چندر گپت موريا دنيا جي فوجي ۽ سياسي معجزا ڪري ڏيکاريندڙ ڳاڻ ڳڻين جرنيلن ۽ شهنشاهن مان هڪ هو، جنهن ثابت ڪري ڏيکاريو ته جيڪڏهن ڪو پورهيت ماڻهو سچار، ايماندار ۽ دلير وطن دوست سپاهي بنجي ٿو ۽ ڪنهن ڪوٽليه چاڻڪيه جهڙي دنيا جي چوٽيءَ جي جنگي ۽ سياسي نظريه دان استاد جي رهنمائي تي مڪمل ايمان رکي ان مطابق جدوجهد ڪري ٿو ته اهو پورهيت ماڻهو کڻي پهريان هڪڙو غريب ۽ غلام ڌراڙ ڇو نه هجي، پر جي کيس ڪا اڻ ملهه حق پرست نظرياتي ۽ فڪري رهنمائي حاصل ٿي وڃي ۽ ان جي روشنيءَ ۾ اڳتي وڌي ته پوءِ سندس جدوجهد ڪاميابيءَجي آسمانن کي ڇهي سگهي ٿي. ان صورتحال جو نقشو سسئي جي واتان سهڻي لطيف هيئن چٽيو آهي:

سڌر       سين     سڱ      ٿيو،   پر     کنڊين      پياس،

نه ته ڪير برهمڻ؟ ڪن جي؟ ڪير ڄاڻي ڪڻياس؟

هوند   نه   سنڌ   سُياس،   هن   پُرين   ڪيس   پڌري!

 

معلوم هجي ته جڳ مشهور هندستاني شهنشاهه اشوڪ اعظم چندر گپت جو سڳو پوٽو هو ۽ ڪيترين ڳالهين ۾ پنهنجي بي مثال ۽ عظيم ڏاڏي کان به گوءِ کڻي ويو. (ان جو ذڪر به ڪنهن ٻي صحبت ۾ ايندو.) ڳالهه جو اکر ٿورو ته، چندر گپت موريا جهڙو ڪم جهڙو ڪنڌار مڙس، سندس ۽ اسان جي ڪنهن بدقسمتيءَ سبب سنڌي هجڻ کان محروم رهجي ويو.

Sudden Departure Of Commrade Hakeem Halepoto By Sami Memon

ڪنھن پرروئان پرين کي....!

حڪيم ھاليپوٽي جو اوچتو وڇوڙو

سامي ميمڻ

Sunday 10th, October 2010

روزانه عوامي آواز

علم، عمل ۽ ڏاھپ اھڙي ماڻھوءَ وٽ ھوندي وڏو فخر محسوس ڪندا آھن، جيڪو کين وڏي عزت ۽ اھميت سان سينگاري ٺاھي پنھنجي قوم ۽ وطن جي نصيب کي سنوارڻ لاءِ صحيح ۽ وقتائتو استعمال ڪندو آھي. اھڙي عمل کان پوءِ تبديلي اڻ ٽر ٿي پوندي آھي، پوءِ تھ جھر جھنگ ۾ چنگ بھ انقلابي سـُر وکيريندا آھن، ڌنارن جون جھونگاريل وايون بھ جنگ جا طبل وڄائينديون آھن ۽ چوڌاري نڌڻڪو ۽ بي واھو بڻيل پورھيت ماڻھو ظلم خلاف وِھھ جو ڍڪ ۽ لـُڪن ۾ بھ رُڪ بڻجي ويندو آهي.

بدين جي رڻ پٽ ۾ جنم وٺندڙ حڪيم ھاليپوٽو بھ اھڙو ئي عملي ماڻھو ھو، ھو رڳو نالي جو حڪيم نھ ھو، پر ڄاڻ، سچائي، بھادري ۽ ڏاھپ جو بھ حڪيم ھو، ھن سڄي عمر سنڌ وطن ۽ پورھيت ماڻھن جي حقن لاءِ جدوجھد ڪندي گذاري ڇڏي. ھو جو اندر ۾ سچو پچو انقلابي ماڻھو ھو. لطيف، اياز، منشي، فيض سميت ھر وطن دوست شاعر سميت لينن، مارڪس ۽ پليجي جو عمل ۽ ڏاھپ سندن نسن نس ۾ سمايل ھو، ھن وڏن ليڊرن جيان مٿان کان سياست شروع نھ ڪئي هئي، سندس نظريي، سوچ ۽ سياست جو پھريون محور سندس گھر، ٻار ۽ ٻچا ھئا، پوءِ پاڙو ۽ سڄو ڳوٺ سندس سياست جو اول ۽ آخر ھو. ھر جدوجھد جي اڳين صفن ۾ سندس نياڻيون ۽ مٽ مائٽ پڻ ھوندا ھئا. ھن پهرئين ڏينھن کان سنڌ جي خوشحالي، پارٽي سان محبت ۽ وفاداري ڪندي آخري پساھھ تائين سنڌ لاءِ موت بڻيل ڪالاباغ ڊيم خلاف ويڙھھ ڪندي گذاري. نالي ۽ شھرت کان پاسيرو حڪيم ھاليپوٽو سدائين ليڊرشپ جي پوئين صفن ۾ ھوندو ھو، پر ڪارڪن بڻجي پارٽي جي حڪم جي پوئيواري لاءِ سڀ کان اڳين صفن ۾ بيٺل نظر  آيو.

ڪراچي جھڙو قھري شھر ھجي يا محبتن جو امين ٺٽو شھر، سدائين ڊوڙ ۾، ڪڏھن ميٽنگ، ڪڏھن جلسو، ڪڏھن پريس ڪانفرنس، ڪڏھن سيمينار ۾، ڪڏھن لانگ مارچ تھ ڪڏھن جلوس ۾ اڀ ڏاريندڙ نعرا ھڻندڙ حڪيم ھاليپوٽو دل جي بي وفائي جو نشانو بڻجي اسان کان اوچتو ڌار ٿي ويو. سندس وڇوڙو ھڪڙي حڪيم ھاليپوٽي جو جسماني وڇوڙو ڪونھي، ھو پنھنجي ذات ۾ پيار، امن ۽ آجپو ھو، علم، عقل ۽ ڏاھپ ھو، سونھن ۽ سرھاڻ ھو، نظريو، پارٽي ۽ انقلاب ھو. ھو اسان جي ھٿن مان ايئن موت ھٿان کنڀجي ويو جيئن ٻار جي ھٿ مان سرڻ مٺو لولو لامارو ڏئي کسي ويندي آھي.

اڄ اسان پنھنجي وفادار ساٿي جي وڇوڙي تي روئي بھ نٿا سگھون، ڏک مان ڍڪون ڏئي پار بھ نٿا ڪڍي سگھون، ھو چوندو ھو تھ انقلابي ماڻھو عوام ۽ وطن جي آزادي، امن ۽ آجپي لاءِ پنھنجا سمورا ذاتي سک، لذتون ۽ خوشيون ڇڏي ان ڏينھن ئي مري ويندو آھي جڏھن وطن لاءِ لالچ، لوڀ ۽ ڪروڌ ڇڏي ڏيندو آھي. اسان کي ھڪ ٻئي لاءِ روئڻ بدران سچائي جو ثبوت ڏيندي سندس واٽ تي ايمانداري ۽ بھادري سان ھلڻ گھرجي.

اڄ الاءِ ڇو ھن جون سموريون ڳالھيون، قول، شاعري ۽ دليل اکين اکيان اچي بيٺا آھن، سندس تقريرون ڪنن ۾ گونجن پيون، ڳالھھ ڳالھھ تي دليل طور لطيف جو شعر سو بھ اھڙو جو دل ۽ دماغ مان ٺڪاءُ ڪڍي ڇڏي. ڀاڳ واري آھي اھا پارٽي جنھن وٽ حڪيم ھاليپوٽي جھڙا سچا، ايماندار ۽ سر گھوريندڙ ڪارڪن آھن، جس لھڻي اھا پارٽي جنھن حڪيم جھڙا ڪارڪن ۽ اڳواڻ تيار ڪيا. حڪيم ھاليپوٽو عوامي تحريڪ جو مرڪزي جنرل سيڪريٽري ھو ۽ ھاڻ مرڪزي نائب صدر جي عھدي تي ڪم ڪري رھيو ھو. ھو رسول بخش پليجو جو سچو سپاھي، باعمل ڪردار ۽ وفاداري ۾ فاضل راهو ھو.

حڪيم ھاليپوٽي سان ڪيتريون ئي رھاڻيون رھيون، ڪيترائي بحث ٿيا، ھن ھميشھ مون کي آٿت ڏني، ھمٿايو ۽ سنگت اڳيان تعريف ڪئي. يقين ڪريو تھ حڪيم جي تعريف کان وڏو ڪوبھ سرٽيفڪيٽ مون وٽ ڪونھي. اڄ ھنن ڏکن وارن لمحن ۾ اکيون لڙڪن سان ڀريل ھوندي بھ آءُ پاڻ کي خوش نصيب ماڻھو سمجھان ٿو جنھن کي حڪيم شاباس ڏيندي تلقين ڪئي تھ سنڌ وطن لاءِ ڪڏھن بھ ويسلو نھ ٿجانءِ.

سائين حڪيم تون اسان ڪارڪنن ۽ ساٿين کي ھيئن اڪيلو ڇڏي ويندي مون ڪڏھن سوچيو بھ نھ ھو، ماڻھو ماءُ پيءُ ۽ اولاد جي مرڻ جو ڏک تھ سھسائي وڃي ٿو، پر روحاني، نظرياتي ۽ سوچن کي تبديل ڪندڙ حڪيم جھڙن ابن ڏاڏن، استادن ۽ اڳواڻن کي وسارڻ ڏاڍو ڏکيو آھي.

بدين ۾ ڪارڪنن لاءِ سياسي بڙ جي وڻ جھڙي گھاٽي ڇانوَ بڻيل شھيد فاضل راھو کانپوءِ ڪارڪنن جي لاءِ شفقت ۽ پيار جي علامت بڻيل حڪيم ھاليپوٽي جو وڇوڙو ڏاڍو ڏکيو برداشت ٿيندو. آءُ کيس سرخ سلام پيش ڪريان ٿو، سندس واٽ تي ھلڻ جو وچن ڪريان ٿو، پنھنجي سنڌ وطن ۽ پورھيت ماڻھن جي حقن لاءِ وس پڄندي ويڙھھ جاري رکڻ جو عزم ڪريان ٿو، شايد پنھنجي پيارن جي پيرن جي خاڪ بڻجي پئون، شل سندن اميدن تي پورا لھي سگھون، شل پنھنجي حياتي جا ڪي پل حڪيم ھاليپوٽو جھڙا ملي پون تھ نصيب ٺھي پوي.

Bogus Census and role of Sindhi Women Organization by Malhar Khaskhali

بوگس گهر شماري نامنظور

                ڪالهه ڪراچي کان ڪشمور تائين سنڌ سراپا احتجاج هئي. سنڌ جو هڪ ئي مطالبو هو ته ”سنڌين کي اقليت ۾ تبديل ڪندڙ بوگس گهر شماري نامنظور!“ ڪالهوڪي هڙتال سنڌ ۾ اڳ ۾ ٿيل هڙتالن کان بلڪل منفرد ۽ انتهائي دلفريب منظر ڏيندڙ هئي، سو هيئن ته عورتن لاءِ قاتل رسمون رکندڙ ۽ ورهين تائين خوني قبيلائي جهيڙن کي تاتيندڙ اتر سنڌ کان وٺي ڪراچي جي شاهراهه فيصل تي سنڌياڻي تحريڪ ريلين، ڌرڻن ذريعي شديد احتجاج ڪري سنڌ جي احتجاج کي ٻچي ٻچي جو احتجاج بڻائي ڇڏيو. ائين اڳ نه ٿيو آهي. صبح جو جيڪب آباد مان ايس ايم ايس آيو ته ڊي سي او چوڪ تي سنڌياڻي تحريڪ جي اڳواڻ خانزادي ڪنراڻي جي اڳواڻي ۾ ڌرڻو لڳي چڪو آهي. ٽائرن کي باهيون. ان کانپوءِ ميسيجز جو سلسلو شروع ٿيو جيڪو اڌ ڏينهن گذرڻ بعد به هلندو رهيو. ڪيڏي مهل ميسيج لاڙڪاڻي مان آيو ته سنڌياڻي تحريڪ جي مرڪزي صدر حسنا راهوجو ۽ ڊاڪٽر سنڌو مڱڻهار جي اڳواڻي ۾ جناح چوڪ تي وڏي انگ ۾ سنڌياڻين ٽائرن کي باهيون ڏئي شهر ۾ ريلي ڪڍي. سڄي شهر ۾ شٽر بند ۽ ڦيٿا روڪ هڙتال. وري ميرپورخاص ۾ سنڌياڻي تحريڪ، ڪنڌڪوٽ ۾ به سنڌياڻي تحريڪ سراپا احتجاج، حيدرآباد،  بدين، دادو ۽ ٻين شهرن ۾ سنڌياڻي تحريڪ جي احتجاجن جا ميسيج موصول ٿيندا رهيا. سنڌياڻي تحريڪ جا اهي سمورا احتجاج آدمشماري مانيٽرنگ ڪميٽي جي سمورين ميمبر تنظيمن عوامي تحريڪ، جيئي سنڌ قومي محاذ، سنڌ ترقي پسند پارٽي، سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي، سيو سنڌ موومينٽ، جي يوپي ۽ جيئي سنڌ تحريڪ جي ڪارڪنن جي احتجاجن کي وڌيڪ سگهه ڏيندا رهيا ۽ ائين ڪالهوڪو احتجاج سڄي سنڌ جو احتجاج بڻجي سامهون آيو ته ”هي بوگس گهر شماري اسان کي قبول ناهي.“ سچ پچ ته سلام آهي سنڌياڻي تحريڪ جي ڀينرن کي ۽ جس هجي انهن قومپرست پارٽين کي جن تاريخي احتجاج ڪري سنڌ خلاف ٿيل سازش کي ڌوڙ ڪري ڇڏيو آهي.

مرڻو به کائبو-پرڻو به کائبو

  

              ڪي ٽي اين تي احتجاج جي خبرن ڏسڻ دوران ان وقت پيپلز پارٽي جي جنرل سيڪريٽري تاج حيدر جو هڪ ڀيرو وري دلچسپ بيان سامهون جڏهن هن چيو ته ”گهر شماريءَ ۾ وڏي پئماني تي شڪايتون آهن ۽ سموري گڙٻڙ جا ذميوار ڊي سي اوز ۽ ڊي پي اوز آهن.“ تاج حيدر اهو به چيو ته ”مون لکت ۾ اهي شڪايتون ڪيون آهن.“ جيتوڻيڪ اها ڳالهه درست آهي ته ڪراچي ۽ حيدرآباد سميت جتي جتي ايم ڪيو ايم کي من پسند نتيجا گهرجن اتي اهو سڄو ڪم ڊي سي اوز ۽ ڊي ڊي اوز ئي ڪري رهيا آهن پر دلچسپ ان ڪري آهي ڄڻ ته پيپلز پارٽي حڪومت ۾ نه پر قومپرستن کان وڌيڪ بيوس هجي ۽ هن وٽ فقط لکت ۾ شڪايتون ڪرڻ جو رستو بچيو آهي! باقي حڪمرانن جي وس جي ڳالهه آهي ته اهي تاج حيدر صاحب جي درخاشت قبول ڪن نه ڪن يا پڙهن- نه پڙهن! بيوسيءَ جو اهو عالم آهي جو جلال شاهه صاحب ته سينسس ڪمشنر سان ملي سگهي ٿو ۽ جماعت اسلاميءَ جو وفد ته وڏي وزير سان ملي سگهي ٿو پر پ پ پ جو جنرل سيڪريٽري تاج حيدر ملي نٿو سگهي، تنهنڪري قانوني گهرج کي به پورو ڪندي درخواست لکي پئي وڃي ته جيئن اڳتي هلي موٽ نه ملي ته ان درخاشت سميت ڪورٽ ۾ ڪيس داخل ڪري انصاف وٺي سگهجي! سنڌيءَ ۾ چوڻي آهي ته ”مولوي مرڻو به کائي ته پرڻو به کائي.“ سو پيپلز پارٽي حڪمران به پاڻ ته مظلوم ۽ مخالف ڌر به پاڻ پئي ٿئي. پيپلز پارٽي سرڪار جو گهر شماري عمل ۾ فقط شڪايتون ملڻ جو اعتراف ڪرڻ ۽ شڪايتن جي ازالي بجاءِ گهوڙا- گهوڙا ٿيندي ڏسي پاڻ به ان کان وڌيڪ گهوڙا گهوڙا ڪرڻ اهڙي حڪمت عملي لڳي ٿي جنهن ۾ مفاهمت جي نالي ۾ ”اتحادين جي به ونگار وهي وڃجي ۽ عوام کي روئي پِٽي چئجي ته ”ڇا ڪجي؟ اسان جي ڪير ٻڌي ئي نٿو!! ڊي سي او ۽ ڊي ڊي او به نٿا ٻڌن!!“ ڀلا جي ڊي سي او ۽ ڊي ڊي او نٿا ٻڌن ته بدلي ڪرڻ لاءِ رڳو چوٿائي پنو ته گهرجي ٿو. وڏو وزير به پيپلز پارٽي جو، ايوان صدر ۾ ويٺل صدر به پيپلز پارٽيءَ جو ۽ وزيراعظم سميت ٻيا وڏا حڪومتي اهم عهدا به پيپلز پارٽي وٽ باقي ڇا اڃا ڪي ٻيا عهدا آهن جيڪي پيپلز پارٽي وٽ ناهن ۽ اهي هجن ها ته وڏيون صحيحون ۽ ٺپا هڻي ڊي سي او به بدلي ڪري ڇڏجن ها ۽ چيو نه مڃيندڙ ڊي ڊي اوز جا سر وڃائي ڇڏجن ها؟

 گهر شماريءَ جا مخالف ڪير ڪير

                گهر شماري عمل کي مانيٽر ڪرڻ لاءِ قومپرستن، سماجي تنظيمن ۽ مذهبي تنظيمن سڀ کان پهرين آدمشماري ۽ مانيٽرنگ ڪميٽي جوڙي جنهن جي جائزي ۾ گهرشماري ۾ وڏي پئماني تي ڌانڌليون نظر آيون، جيڪي ميڊيا ذريعي دنيا اڳيان آنديون ويون، پوءِ آدمشماري مانيٽرنگ ڪميٽي ۾ شامل تنظيم احتجاج ڪرڻ شروع، انهن احتجاجن ۽ ڌانڌلين جي وڏن ثبوتن کانپوءِ سينسس عملدارن ۽ خود وزيراعليٰ سنڌ اعتراف ڪيو ته بي ضابطگيون ٿي رهيون آهن، ان بعد حڪومتي اتحادي اي اين پي به دانهن ڪئي ته ڌانڌلي پئي ٿئي. ساڳي ريت حڪومت جي اتحادي جماعت فنڪشنل ليگ به دانهيو ته گهر شماري بوگس ٿي رهي آهي ۽ سڀئي گهر شماريءَ ۾ ڌانڌلين جو ذميوار حڪومتي اتحادي ايم ڪيو ايم کي قرار ڏئي رهيا آهن. ڪالهوڪي تاريخي هڙتال ۽ ايم ڪيو ايم کي ڇڏي باقي سمورين جماعتن جي مخالفت- احتجاج ۽ سنڌ جي فيصلي کانپوءِ ڇا ڪو جواز بچي ٿو جو موجوده گهر شماريءَ کي قبول ڪجي ۽ ان کي جاري رهڻ ڏجي؟

پيرپاڳاري جي خواهش ۽ ايم ڪيو ايم جو خواب

                جيتوڻيڪ پير پاڳاري وٽ هميشه سڀني مسئلن جو حل فوج ئي رهيو آهي، ڇاڪاڻ ته سائين جن جو پنهنجو مسئلو به فوج ذريعي ئي حل ٿئي ٿو، سو پير پاڳاري جي خواهش آهي ته گهر شماري فوج ذريعي ڪرائي وڃي. مطلب ته ٻيو ڪوبه طريقو ناهي جنهن سان گهر شماري ڪرائي سگهجي! پر ائين ناهي. انهيءَ تجويز تي عمل جي ڪابه گارنٽي ناهي ته اهو ڪو غير تڪراري رهندو يا ان ذريعي سنڌين جي اقليت ۾ تبديل ٿيڻ جا ڪي خطرا نه رهندا. ان ڪري اها تجويز بلڪل به عمل جوڳي ناهي ۽ نه ئي شفاف گهر شماري ڪرائڻ ڪو وڏو مسئلو آهي. ضرورت آهي نيت جي- سنڌ جي مفادن تي مفاهمت کان انڪار جي جرئت جي- موجوده گهر شماري جيئن ٿي رهي آهي، ان مان سرڪار جي رويي مان لڳو آهي ته ان وٽ گهر شماري ڪو سنجيده ڪم ناهي. سمورا بندوبست گهر شماريءَ کي بوگس ڪري رهيا آهن. گهر شماري گهڻن حوالن سان انتهائي سنجيده معاملو آهي، جنهن کي سنڌ ۾ ڪراچيءَ سميت خاص شهرن لاءِ ايم ڪيو ايم پنهنجي هٿ وس ان لاءِ ڪيو آهي ته جيئن گهر ۽ آدمشماريءَ جا مرضيءَ جا نتيجا وٺي سگهجن ۽ ان کانپوءِ مرضيءَ جون تڪبنديون ٺاهي سگهجن. يوسيز، صوبائي ۽ قومي اسيمبلي جون تڪبنديون اهڙي انداز سان جوڙي سگهجن ته جيئن اڳتي هلي ضلعي حڪومتون به پنهنجون قائم ڪري سگهجن ۽ صوبائي سيٽون به وڌيڪ کڻي سگهجن ته جيئن هميشه لاءِ وڏ وزارت به ماڻي سگهجي ته ان سان گڏ وزارت عظميٰ کي به ڪلهو ڏئي سگهجي پر اهو سڀ ڪجهه تڏهن ٿي سگهي ٿو جڏهن بوگس گهر ۽ آدمشماريءَ کي قبوليت ملي.

آدمشماري جا تفصيل عوام جي پهچ ۾ آڻيو

                ڳجها معاملا يا ڳالهيون اهي رکيون وينديون آهن جيڪي سلامتيءَ متعلق هونديون پر ڪهڙي گهر ۾ علو، ولو، هيرو ۽ خيرو رهي ٿو؟ اهو ڪو ملڪي سلامتيءَ جو راز ناهي جو گهر شماريءَ ۾ اهي تفصيل ڳجها رکجن ۽ فقط انگ ظاهر ڪجي ته هن صوبي ۾ هيترا ماڻهو آهن ۽ فلاڻيون فلاڻيون ٻوليون ڳالهائيندڙ آهن. ڪنهن علائقي ۾ ڪيترا گهر آهن؟ ۽ ڪهڙا ڪهڙا ماڻهو رهن ٿا؟ سچ پچ ته اهو راز ۾ رکڻ ڪنهن مشڪري کان گهٽ ناهي. ڇاڪاڻ ته توهان ساڳي ئي وقت تي ووٽر لسٽن جي صورت ۾ انهن ئي ماڻهن جا تفصيل هر ماڻهوءَ جي پهچ ۾ آڻي ڇڏيو ٿا ته پوءِ آدمشماري جا سمورا انگن اکرن سميت تفصيل عوام جي پهچ ۾ ڇو نٿا آڻيو؟ سڄي گڙٻڙ ۽ بداعتمادي اتان ئي شروع ٿئي ٿي. ان ڪري ان گورک بڻايل معاملي کي آسان ڪرڻ لاءِ گهر ۽ آدمشماري جا تفصيل عوام جي پهچ ۾ آسانيءَ سان آڻڻ ممڪن بڻايو وڃي ته هر ڪو ڏسي سگهي ته اهو گهر يا آدمشماري ۾ ڳڻيو ويو آهي يا نه؟ ۽ ڪهڙا بوگس گهر ۽ نالا شامل ڪيا ويا آهن جن کي آسانيءَ سان ختم به ڪري سگهجي.

                پيپلز پارٽي سرڪار کي اهو نه وسارڻ گهرجي ته هاڻي سال- ڏيڍ ۾ هن کي وري ووٽ وٺڻ لاءِ عوام وٽ وڃڻو آهي ۽ سنڌ جهاڳڻي آهي. ان ڪري قومي مفادن تي مفاهمت کي ختم ڪري سنڌ ۾ ٿيندڙ بوگس گهر شماريءَ کي مڪمل ختم ڪيو وڃي، ان بعد شفاف گهر شماريءَ لاءِ انتظامي معاملن کي بهتر بڻائي سڀ کان پهرين (1 ) گهر شماري ڪندڙ عملي ۾ علائقي جي اسڪول جي مقامي استادن کي ئي ڀرتي ڪيو وڃي. (2 ) گهر ۽ ڪٽنب شماريءَ جا تفصيل لکڻ لاءِ اهڙا بوڪ استعمال ڪيا وڃن جيڪي عام نه هجن ۽ انهن تي بوڪ نمبر هجي ۽ پيجز تي سيريل نمبر هجي. (3 )اهي تفصيل/لسٽون مڪمل ٿيڻ کانپوءِ هر بلاڪ جي مقامي اسڪول ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ مهيني تائين موجود رهڻ ڏنيون وڃن ته جيئن ماڻهو پنهنجا تفصيل ڏسي سگهن. (4 ) ان سان گڏ اهي سمورا تفصيل انٽرنيٽ تي اپ لوپ ڪيا وڃن ته جيئن اهو بخوبي ڄاڻي سگهجي ته ڪٿي ڪو گهر ۽ ڪٽنب ڳڻپ کان رهجي ته نه ويو آهي ۽ ڪٿي ڪي بوگس تفصيل ته نه شامل ڪيا ويا آهن؟ ان ڪم ۾ نه حڪومت جو ڪو اضافي خرچ ٿئي ٿو ۽ نه ئي ان مٿان ڪا آڱر کڄي سگهي ٿي پر جيڪڏهن پيپلز پارٽي سرڪار جنهن وڻ جي ڏار تي ويهي ان کي وڍڻ جو پڪو پهه ڪري چڪي آهي ته پوءِ ڀلي اهي ساديون ڳالهيون نه سمجهي ۽ جي هوش ڪرڻ چاهي ٿي ته اڄ ئي اعلان ڪري ته هي بوگس گهر شماري ڪينسل ۽ وري شفاف گهر شماري ڪرائي ويندي